علل ضعف دانش آموزان در درس ریاضی

جهت ارائه به ضمن خدمت فرهنگیان پارس آباد

مقدمه

          درس ریاضی ، یكی از اركان مهم تدریس و یكی از پایه های بنیادین در سطوح مختلف تحصیلی می باشد كه مقدمه ورود به سالهای بعدی برای نیل به اهداف مهم جامعه  می باشد  كه  هر زمان  بـاید  مورد  اهمیت  خاصی  از  سوی  معلمین  و  دست اندركاران آموزش و پرورش در تمامی پایه ها و مراكز قرار گیرد كه با شاخص قرار دادن این درس ، انتظار می رود جوامع در سالهای آتی نه تنها در این درس به مشكلی برخورد نكرده باشند بلكه بتوانند از عهده انجام مسئولیتهای محوله در رابطه با این  درس  برآیند .  با این  مقدمه  كوتاه می خواهم در تحقیق خود از علل ضعف دانش  آموزان ابتدایی در درس ریاضی بپردازم كه امیدوارم كه مورد اهمیت قرار گیرد.

          در پژوهشی كه در چند مدرسه ابتدایی و چندین كلاس ، علی الخصوص كلاس خودم ، كلاس پنجم مدرسه ابتدایی وحدت شهرستان پارس آباد به انجام رسانده ام به نتایجی برخورد كرده ام كه ذكر آن در این مطلب خالی از لطف نمی باشد.

          « حدود شش سال است كه در كلاس پنجم در دوره ابتدایی به تدریس اشتغال دارم . در این مدت درس ریاضی چندان به نظر من پرنشاط و فعال نیست. از روشهای مختلف تدریس و از وسایل كمك آموزشی و رسانه ای مختلفی برای تدریس این درس استفاده می كنم و در این میان از اولیای دانش آموزان و كتابهای مختلفی كه در این زمینه باشد كمك گرفته ام. پس از تدریس درس مربوطه ، از تك تك دانش آموزان یا بصورت گروهی به نوبت و از روی دفتر اسامی می خواهم پای تخته بیایند تا تمرین مربوط به درس امروز را حل كنند . دانش آموزان هم این كار را انجام می دهند و من هم به طور نظری و هم از جنبه ی عملی نمره ای برای آنها منظور می كنم.

          در حین نوشتن تمرین می خواهم كه همگی توجهشان را به روی تخته سیاه جلب كنند ولی معمولا این كار به صورت فعال و از روی علاقه انجام نمی گیرد. برخی با هم حرف می زنند – برخی می خوابند – برخی درس دیگر می خواند – برخی جدول حل می كند یا گروهی می خندند. به هر طریق این كلاس معمولا بدون فعالیت موثر و یادگیری اكثر دانش آموزان طی می شود. »

          این وضعیت چندان برای من و دانش آموزان خوب نبود تصمیم گرفتم تا آنجا كه می توانم در این وضعیت نامطلوب كلاس ریاضی تغییر و تحولی ایجاد كنم برای اینكار فكر كردم بهتر است نخست از خود دانش آموزان بپرسم كه چرا كلاس درس ریاضی این اندازه بی روح و ناكارآمد است. یك روز تصمیم گرفتم در چنین وضعیتی موضوع را با خود آنان در میان بگذارم . روبه آنان ایستادم ، چند دقیقه ای سكوت كرده و نظاره گر حركات و رفتارشان شدم ؛ چند دقیقه كه به این صورت گذشت . كلاس آرام شد همه سكوت كردند. از دانش آموزان خواستم تمام وسایل روی میز خود را جمع و در بحثی كه می خواستم مطرح كنند و همه نیز قبول كردند.

          روبه بچه ها گفتم : بچه ها همان گونه كه خود شما هم شاهد هستید زنگ ریاضی شما مثل سایر زنگها فعال و موثر نیست . بلكه یك كلاس بی روح و كسل كننده است و نتیجه لازم نیز عاید و مطلوب نیست. من فكر می كنم بهتر است نخست این موضوع را با خود شما در میان بگذارم پرسشی را مطرح كردن تا از نظرهای مختلف دانش آموزان راجع به درس ریاضی و وضعیت آنها آشنا شوم.

          بچه ها نیز با علاقه خاص پذیرفته و در بحث راجع به موضوع شركت جستند. گفتم : بچه ها پرسش من از شما انی است : چرا به درس ریاضی كه یكی از درسهای مهم پایه و اساسی هر درس توجه لازم و كافی را مبذول نمی فرمایید. اگر می خواهید در هر رشته مهم دانشگاهی شركت كنید و وارد بازار كار شوید و به جامعه خود خدمت كنید باید این درس مهم و پایه را در نظر قرار دهید. چون دانستن این درس برای شما لازم و ضروری است اگر می خواهید دكتر و مهندس و ... شوید و در جامعه نقش داشته باشید باید حتما درس ریاضی را بلد باشید. موافقید نظرتان را راجع به این درس جویا شوید كه در این موقع  شور و هلهله ای راه افتاد : سخنان بسیاری گفته شد خلاصه آنچه گفته شد به شرح زیر است :

1- از اول ابتدایی تاكنون بسیار از معلمان ما درس ریاضی را جدی نگرفته اند.

2- بسیاری از معلمان راه و روش تدریس درس ریاضی را بلد نیستند.

3- از وسایل كمك آموزشی مناسب و كافی استفاده نمی شود.

4- درس ریاضی خیلی سخت است و نیاز به تمرین و تمركز زیادی است.

5- به درس ریاضی آن طور كه باید معلمان خود بها نمی دهند و از اهمیت آن ما را آگاه نكرده اند.

          اكثر مطالب گفته شده را یادداشت كردم . با دانش آموزان قرار گذاشتم گاهی اوقات در باره نحوه بهبود كلاس های ریاضی صحبت كنیم و راههایی را كه به نظر میرسد در شیوه تدریس این درس برای بالا بردن كیفیت و بهبود آن بیان كنند تا به نتیجه ای برسیم.

گردآوری اطلاعات (شواهد1)

          برای این كه بتوانم در باره پرسشی كه مطرح كرده بودم اطلاعات دقیق تری به دست آورم تصمیم گرفتم علاوه بر دانش آموزان موضوع را با همكارانی كه در این زمینه صاحب نظر هستند در میان بگذارم.

          در زنگ تفریح این موضوع را با بعضی از همكارانم در میان گذاشتم و از آنانی كه احساس می كردم علاقه مندتر و آماده تر هستند تقاضا كردم روزی پس از پایان وقت كلاس در این باره كه اتفاقا موضوع تحقیق بنده نیز می باشد صحبت كنیم. در آن جلسه موضوع علل ضعف دانش آموزان ابتدایی در درس ریاضی بود كه آن را مطرح كردم. هر یك از همكاران نظراتشان را اعلام كردند من نیز از نكات عمده حرفهای همكارانم یادداشت برداری می كردم. برخی از مطالب شبیه نظرات دانش آموزان بود. برخی نیز پخته تر و اساسی تر از آن ، روی هم رفته قرار شد یك جلسه ای را با مدیر مدرسه در میان بگذارم.

          مدیر مدرسه پیشنهاد بنده را پذیرفت ،‌ مدیر ضمن تشویق ، به ادامه كار و مطالعه بیش تر  پیشنهاد كرد اگـر  صـلاح می دانیم موضوع را با چند نفر از والدین دانش آموزان در میان بگذاریم. همین كار را انجام دادیم. نتایج صحبتها را یادداشت كردم. یكی از والدین اطلاعات و اسناد قابل توجهی در این زمینه در اختیار ما قرار داد. این اسناد بین همكاران تقسیم شد و در جلسه مطرح شد.

تجزیه و تحلیل اطلاعات

          پس از مطالعه اسناد و مدارك و بحثها ، اطلاعات حاصل از این فرایند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت ، اشكالات و كاستی های كلاس های درس ریاضی تعیین شد. راههای مناسبی برای تقویت بچه ها فهرست شد و خلاصه یادداشت برداری شد.

خلاصه یافته های اولیه

            برخی علل ضعف دانش آموزان در درس ریاضی به این شرح است:

1- آشنا نبودن برخی از معلمان به فنون و نحوه تدریس درس ریاضی ( روش تدریس ریاضی)

2- آموزش ندیدن برخی از معلمان در این زمینه ( معلمانی كه با مدرك دیپلم بدون گذراندن درس دانشگاهی و روشهای تدریس و نحوه بررسی كتب درسی استخدام شده اند طبیعی است كه در تدریس این درس به مشكل اساسی برخورد نموده باشند.

3- تخصصی نبودن تدریس درس ریاضی در ابتدایی.

4- بی توجهی معلمان ابتدایی به طرح درس ( شیوه جدید – روش 9 گانه گانیه ) – فقدان ارزیابی كار معلمان در این زمینه.

5- تمرین نكردن ، بی توجهی به دفتر تمرین درس ریاضی.

6- تنوع نداشتن تدریس درس ریاضی ، استفاده از روشهای قدیمی و سنتی و حل در تخته سیاه و استفاده نكردن معلمان از روشها و شیوه های نوین تدریس درس ریاضی (به كارگیری مواد آموزشی و ... . )

7- آشنا نكردن دانش آموزان با اهمیت درس ریاضی و ناشناخته ماندن قلمرو و اهداف درس ریاضی در این سطح.

8- ناآشنایی برخی از معلمان درس ریاضی به روان شناسی تربیتی و شناخت ذهنی و زبانی كودكان ابتدایی.

9- نداشتن معیار مشخص در ارزشیابی درس ریاضی.

10- بی توجهی معلمان به راههای شكوفا سازی خلاقیت های كودكان ابتدایی.

11- بی توجهی به علایق و انگیزه ها و توان فكری دانش آموزان به هنگام تدریس درس ریاضی.

12- بی سوادی و كم سوادی برخی از اولیا در نرسیدن به تكالیف و تمرینات درس ریاضی.

اصول و مبانی تدریس درس ریاضی

          در تدریس درس ریاضی مثل سایر دروس باید اصول و مبانی ویژه ای را در نظر گرفت از آن جمله :

1- تنها ذوق و علاقه و استعداد برای این درس كافی نیست باید قواعد و روشهایی را نیز یاد بگیریم.

2- باید در تدریس این درس از مبانی و روشهای اساسی و شیوه های مناسب تدریس استفاده و از وسایل كمك آموزشی مخصوص استفاده شود تا كارآیی لازم در این زمینه حاصل شود.

3- هر كسی نمی تواند معلم ریاضی باشد. معلم ریاضی نخست باید آموزش كافی ببیند و قدرت تدریس داشته باشد ، سپس به تدریس این درس اشتغال داشته باشد.

4- از اولیا دانش آموزان برای بهبود و پیشرفت این درس كمك خواسته شود ،‌ تا علاوه بر كلاس در خانه نیز به تكالیف و تمرینات بچه ها رسیدگی شود.

5- برای ارزشیابی درس ریاضی باید معیارهای روا و مشخص علمی تعیین كرد.

6- نباید  تنها  از  یك  شیوه  در  تدریس این درس استفاده كرد بلكه باید از تمامی شیوه های نوین و وسایل و كاربرد مواد آموزشی مناسب در این درس كمك گرفت.

7- شركت در كلاسهای تقویتی و تابستانی برای بالا بردن مهارت و بهبود و تقویت آنان در این درس.

معیارهای ارزشیابی

          در تدریس درس ریاضی در نظر گرفتن اصول و مبانی ویژه ای باید در نظر داشت همین گونه است به هنگام نمره دادن به این درس از آن جمله :

1- توجه به دفتر تمرین درس ریاضی و اهمیت قرار دادن و نظم و ترتیب و با سلیقه و منظم نگاه داشتن دفتر ریاضی هر دانش آموز.

2- توجه  به  هنگام تدریس  –  سوال  و  پرسش  كردن  و  جواب دادن  هر  یك از دانش آموزان.

3- پرورش نظم فكری دانش آموزان.

4- توجه به این مطلب كه هر دانش آموزی آیا بعد از تدریس بلافاصله در خانه نیز تكرار و تمرین می كند یا نه ؟

5- داشتن خلاقیت و مهارت و استعداد ویژه در این درس.

راههای پیشنهادی برای حل مشكل دانش آموزان در درس ریاضی

          با اطلاعات جمع آوری شده و تجزیه تحلیل آن ها ، با انواع راه تدریس درس ریاضی مواجه شدیم و به این نتیجه رسیدیم كه درس ریاضی نیاز به آموزش ویژه دراد. معلمان از راههای گوناگون به توفیق هایی دست یافته اند .

          تصمیم گرفتیم از راههای گـونـاگـون با این موضوع بپردازیم تا علت ضعف دانش آموزان در این درس برطرف شود ، قرار شد در باره نظرات پیشنهادی با توجه به اصول و مبانی گفته شده به دانش آموزان آموزش دهیم.

چگونگی اجرای راه جدید

          من آموزش گزارش نویسی مصاحبه را برعهده گرفتم ، در آغاز آموزش ضمن اشاره به انواع گزارش و شرایط آن دانش آموزان را با اصول مصاحبه و نحوه یادداشت یا ضبط كردن مطالب آشنا كردم؛ پس از آن در سر كلاس هر كس گزارش خود را ارائه نمود. پس از تهیه گزارش نهایی با توجه به معیارهایی كه قبلا ذكر شد این گزارش ها توسط سه نفر از معلمان مودر ارزشیابی قرار گرفت.

          با همكاری دانش آموزان  و  مسئولان  مـدرسه  بـرخی  از  آن ها  را  در  روزنامه  دیواری  مدرسه  منتشر كردیم  ،‌ در زنگ های تفریح آنها این گزارشات را می خواندند ، مدیر مدرسه و دیگر همكاران از این طرح استقبال كردند و نتیجه گرفتیم با چنین شیوه ای نشاط به كلاس درس ریاضی بازگشته است.

گرد آوری اطلاعات ( شواهد 2 )

          برای اینكه دقیقا مشخص شود كه روشهای به كار گرفته شده موثری بوده است یا نه تصمیم گرفتم اطلاعات عینی و موثق جمع آوری كنم ، یك جلسه ای را برای این منظور ترتیب دادیم كه نتایج آن از آن جمله است :

1- مقایسه نمرات دانش آموزان در درس ریاضی پیش از آموزش و پس از آن .

2- نظر خواهی از والدین متخصص و اهل فن در باره ی این موضوع و روش به كار گرفته شده برای از بین بردن ضعف دانش آموزان.

3- نظر خواهی كتبی از دانش آموزان ، والدین در باره تاثیر روش جدید آموزش درس ریاضی و نتایج آن .

4- ارزشیابی از درس ریاضی براساس معیارهای پیش بینی شده و ... .

شـواهد جمع آوری  شـده  نشـان  داد كـه هـر  4  راه  پیشنهادی مناسب است و دانش آموزان از آنها اظهار رضایت می كردند.

تجدید نظر در روشهای انجام گرفته و اعتبار بخشی آن

          پس از جمع آوری اطلاعات لازم در باره چگونگی اجرا و نتایج آن با توجه به نظرات و  انتقادات  اظهـار  شـده  ،  در یك جلسه گروهی تصمیم گرفتیم تا جایی كه می توانیم كاستی های نظری و عملی خود را برطرف سازیم.

          شواهد هم نشان می داد كه هر 4 روش موثر واقع شده است و هر چه تمرین دانش آموزان بیشتر می شود ، مهارت آنان نیز در درس ریاضی بیشتر می شود ، و نتایج زیر حاصل شد :

نتایج

از آن چه گذشت به نتایج زیر می توان اشاره كرد :

1-     دانش آموزان به درس ریاضی علاقه مند شدند و شوق آموختن شان به كلاس بازگشت.

2- اكثر دانش آموزان در یادگیری درس ریاضی به روش جدید فعال شدند.

3- دانش آموزان به اهمیت درس ریاضی در زندگی و آینده پی برده و سعی كردند این درس را با مهارت جدی دنبال كنند.

4- اكثر آنها در كلاس های تقویتی از سوی والدینشان شركت كردند تا در این درس فعال و تقویت شوند.

5- كلاس ها دیگر خسته كننده و یأس آور نبود.

6- والدین از چگونگی پیشرفت فرزندان خود در درس ریاضی رضایت بیش از پیش پیدا كردند.

7- مشاركت برای تقویت درس ریاضی دانش آموزان دوره ابتدایی از سوی معلمان - دانش آموزان دیگر دست اندركاران مدرسه افزایش یافت.

8- عادت به جستجو و تحقیق و بررسی مطالعه بیش از پیش در میان دانش آموزان گسترش یافت.

9- این شكل زمینه های رشد اجتماعی دانش آموزان را نیز فراهم ساخت.

10- افزون بر دانش آموزان ، معلمان نیز خود با مطالب و دیدگاهها و تجربه های جدید آشنا شدند.

11- تصمیم گرفته شد درس ریاضی نسبت به سایر درسها با اهمیت خاص تدریس شود و در تدریس این درس از شیوه های نوین درس و استفاده از مواد و امكانات كمك آموزشی صحیح و اصولی استفاده شود تا ریشه ضعف بطور كلی بركنده شود

نتیجه گیری

     اگر درس ریاضی با شیوه اصولی و روشهای منطقی و نوین تدریس و با به كارگیری روشها و مواد كمك آموزشی و امكانات آموزشی صحیح تدریس شود تحولی عظیم در كلاس درس برای یادگیری آن به وجود می آید.

     باید معلمان دوره ابتدایی با طرح درس وارد كلاس شوند و قبل از اینكه درس مورد نظر را بخواهند تدریس كنند باید قبلا آن را تمرین كرده و از كاربرد مواد آموزشی به شیوه صحیح و با مورد توجه قرار دادن صحیح دانش آموزان آن را به به دانش آموزان القا كنند. و باید به دانش آموزان بقبولانند كه درس ریاضی از اهمیت ویژه ای برخوردار است كه باید برای یادگیری بهتر این درس علاوه بر تكرار و تمرین در كلاس استفاده از اولیا از كلاسهای تقویتی نیز استفاده كنند تا پایه آنها كه ابتدایی یك فونداسیون برای سایر پایه هاست قوی گردد.

منابع وماخذ

- كتاب راهنمایی عملی پژوهش در عمل نوشته دكتر اقبال قاسمی پویا – اردیبهشت 84

- مدرسه وحدت كلاس پنجم ابتدایی                

 - مدرسه قدسیه كلاس پنجم ابتدایی